Söz konusu iki hadiste, en son cehennemden çıkan kimse ile Allah arasında geçtiği / geçeceği ifade edilen diyalogun hem ortak hem de farklı noktaları vardır.

Şayet iki hadisten biri daha sahih ise, onun ifadeleri esas alınır. Ancak bu hadislerden ilki Buhari’de (Rikak, 51), diğeri ise Müslim’de (İman, 310) geçtiğine göre ikisi de aynı derecede sahihtir.

Bu durumda: Peygamberimiz (asm)'in farklı zamanlarda konuşmanın akışına uygun olarak diyalogun bir kısmına dikkat çekmiş olduğunu düşünebiliriz. Veya raviler bu kıssayı anlatırken, farklı yönlerine vurgu yapmışlardır.

Aslında anlam bakımından iki rivayet arasında doğrudan çelişen bir tasvir de söz konusu değildir.

Şunu da ilave bir bilgi olarak aktaralım ki, Kadı Iyaz gibi bazı alimlere göre, burada farklı iki şahıstan da sözedilmiş olabilir. Hatta bu şahıslar gerçek iki şahıs da olabilir, iki grup da olabilir, iki cins de (cinler-insanlar) da olabilir. (bk. İbn Hacer, 11/443)

Buna göre “...en son...” ifadesi nisbi olarak kabul edilir. Bu tevile göre, farklı kişilerin durumunu seslendirdiği için, rivayetler arasındaki farklılık daha da anlaşılır hale gelir.

Sorularla islamiyet